Nodyn ffitrwydd
Ar ôl saith diwrnod calendr o hunanardystio, mae’n ofynnol i’r claf gael nodyn ffitrwydd. Ers 6 Ebrill 2010, disodlwyd y nodyn salwch gan y nodyn ffitrwydd (datganiad meddygol neu nodyn gan y meddyg); y prif newid yw y gall meddyg teulu roi cyngor i’r claf er mwy ei helpu i ddychwelyd i’r gwaith. Mae hynny oherwydd gall gwaith chwarae rhan bwysig o ran helpu pobl i wella o salwch neu anaf a chydnabyddir bod hynny yn beth da ar gyfer iechyd corfforol a meddyliol.
Gellir rhoi nodyn ffitrwydd drwy:
- Ymgynghoriad wyneb yn wyneb
- Sgwrs dros y ffôn
- Adroddiad gan feddyg arall neu weithiwr iechyd proffesiynol
Gall y meddyg teulu ddewis un o ddau opsiwn wrth ddarparu nodyn ffitrwydd, sef:
- ‘nid yw’r claf yn ffit i weithio’ - dylai’r claf beidio â gweithio am gyfnod
- ‘gall y claf fod yn ffit i weithio’ - nid yw cyflwr iechyd y claf o reidrwydd yn golygu na all ddychwelyd i’r gwaith; ond efallai na fydd yn gallu cwblhau ei holl oriau gwaith neu ddyletswyddau, neu efallai y bydd angen peth cefnogaeth a chymorth i’w helpu i ymgymryd â dyletswyddau arferol.
Mae’r nodyn ffitrwydd hefyd yn cynnwys:
- mwy o le i’r meddyg teulu roi cyngor cyffredinol am effaith salwch neu anaf y claf
- blychau ticio i’r meddyg teulu awgrymu, pan fo’n briodol, ffyrdd cyffredin y gall y cyflogwr eu defnyddio i gefnogi dychwelyd i’r gwaith. Gall y meddyg teulu ddewis yr opsiwn ‘gall fod yn ffit i weithio’ os bydd yn credu y bydd dychwelyd i’r gwaith - gyda chefnogaeth y cyflogwr - yn eu helpu.
Gall y meddyg teulu roi cyngor cyffredinol ar y nodyn ffitrwydd ynghylch sut y gallai salwch neu anaf y claf effeithio ar ei allu i weithio. Efallai y gellir trafod y cyngor hwn gyda’r cyflogwr i weld a all y claf ddychwelyd i’r gwaith. Er enghraifft, gall y meddyg teulu awgrymu newidiadau posibl, megis:
- dychwelyd i’r gwaith yn raddol, er enghraifft, drwy ddechrau’n rhan amser
- gweithio oriau gwahanol dros dro
- perfformio gwahanol ddyletswyddau neu dasgau
- cael cymorth arall i chi allu gwneud eich gwaith, er enghraifft os oes gennych poen cefn, osgoi codi pethau trwm
Dylai’r cyngor yma ddisgrifio’r cyfyngiadau sydd gan y person ac ni ddylai fod yn rhy rhagnodol ynghylch atebion e.e. i berson â phoen mecanyddol yng ngwaelod y cefn efallai y gellir nodi ‘ni all eistedd am gyfnodau hir’ yn hytrach na ‘dylai gael gwell cadair’. Dylid annog y claf i siarad yn agored ac onest gyda’r meddyg teulu am sut mae’r boen gwaelod y cefn yn effeithio arnynt yn y gwaith fel y gall y meddyg teulu roi’r cyngor priodol iddynt er mwyn helpu’r claf i wella. Dylid egluro i’r claf y dylent hefyd fod yn agored gyda'u cyflogwr ynghylch pa dasgau maent yn gallu eu cyflawni neu ddim eu cyflawni. Heb y wybodaeth hon ni fydd y cyfloger yn gallu rhoi’r gefnogaeth briodol. Dylid nodi bod y datganiad yn gyngor i’ch claf ac nid yw’n rhwymo’r cyflogwr. Pwrpas y cyngor yw cynorthwyo’r claf a’r cyflogwr i hwyluso ffyrdd i’r cyflogai allu dychwelyd i’r gwaith. Mewn rhai achosion efallai na fydd yn bosibl dilyn y cyngor, ac yn yr achosion hynny dylid trin y claf fel petai’r meddyg teulu wedi cynghori nad yw’n ffit i weithio. Mewn sefyllfaoedd o’r fath, nid yw’n ofynnol i gleifion ddychwelyd at y meddyg teulu i gael datganiad newydd. Os oes gan y cyflogwr wasanaeth iechyd galwedigaethol, efallai y bydd cynghorydd iechyd galwedigaethol yn gallu cynnig help a chyngor ynghylch mynd yn ôl i’r gwaith yn arbennig os yw'r materion yn gymhleth, neu pan fo gwaith yn cyfrannu at y cyflwr iechyd a bod angen datrys materion gwaith cyn ei bod yn bosibl dychwelyd i’r gwaith.
Os yw’n bosibl i’r claf ddychwelyd i’r gwaith, dylai’r claf a’r cyflogwr gytuno ar:
- sut fydd y claf yn dychwelyd
- pa gymorth fydd y claf yn ei dderbyn
- am ba hyd fydd y cymorth yn para
Ar hyn o bryd mae yna gynllun peilot a gefnogir gan y llywodraeth o’r enw ‘Gwasanaeth Ffit i Weithio’. Mae hwn yn wasanaeth asesu a chynghori ar gyfer pobl sydd wedi cael absenoldeb salwch o bedair wythnos, a byddant yn gallu cael mynediad at:
- Asesiad cyflym a holistig gan reolwyr achos er mwyn adnabod cyflyrau’r claf mewn perthynas ag iechyd a ddim mewn perthynas ag iechyd.
- Rheoli achos parhaus er mwyn adnabod pryderon cudd (sydd yn aml yn anfeddygol)
- Mynediad cyflym at ffisiotherapi
- Hwyluso gwell cyfathrebu rhwng y cyflogai a’r cyflogwr a darparu cyngor mewn perthynas ag opsiynau dychwelyd i’r gwaith
- Cyngor ar wella a rheoli cyflyrau hirdymor
Bydd hynny hefyd yn rhyddhau meddygon teulu rhag gorfod trafod gyda chyflogwyr ynghylch materion dychwelyd i’r gwaith. Mae’r cynllun ar gael erbyn hyn ledled Cymru.
Cyfeiriadau
I gael mwy o wybodaeth am Nodyn Ffitrwydd
Datblygwyd Cymru Iach ar Waith er mwyn cefnogi cyflogwyr, cyflogeion a gweithwyr iechyd proffesiynol i wella iechyd yn y gwaith, atal salwch a chefnogi dychwelyd i’r gwaith ar ôl salwch.
I gael mwy o wybodaeth am Cynllun Ffitrwydd i Weithio
- http://fitforwork.org/
- http://research.dwp.gov.uk/asd/asd5/rports2011-2012/rrep792.pdf
- Roland M, Waddell G, Klaber Moffett J, Burton K, Main C. The Back Book : TSO Norwich UK : 2007
Adnoddau gwybodaeth i gleifion a gofalwyr
Gwefannau defnyddiol:
- Rhaglen Cleifion Arbenigol
- Galw Iechyd Cymru-poen cefn
- Pain Concern
- Action on Pain
- Cymru Iach ar Waith
- Cynllun Atgyfeirio Ymarfer Corff Cenedlaethol (NERS)
- Llinell gynghori Iechyd yn y Gweithle 0800 107 0900 ar gyfer busnesau bach a chanolig gyda mynediad rhwydd at gyngor dros y ffôn ar iechyd galwedigaethol proffesiynol
Cysylltiadau defnyddiol:
- hefyd gellir gofyn am gyngor gyda meddyginiaeth gan fferyllwyr cymunedol lleol
- iechyd galwedigaethol
- cheiropractydd, osteopath, ffisiotherapydd, aciwbigwr
- meddyg teulu
Mae'r adnoddau canlynol wedi cael eu cynhyrchu gan sefydliadau sydd wedi cael eu hardystio gan Safon Gwybodaeth:
- 'Non−specific lower back pain in adults' gan Patient UK
- 'Early management of persistent non−specific low back pain' gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal (NICE)
Mae’r adnoddau canlynol wedi cael eu hysgrifennu neu eu hargymell gan gyrff polisi cenedlaethol neu weithdrefnau canllawiau y mae eu cynnwys wedi hysbysu’r llwybr yma:
Mae gwybodaeth i ofalwyr a phobl ag anableddau ar gael yn:
- 'Caring for someone' and 'Disabled people' gan Directgov
- Battersby M, Von Korff M, Schaefer J, et al. Twelve evidence-based principles for implementing self-management support in primary care. Joint Commission Journal on Quality and Patient Safety. 2010; 36:561-70.